Informacje praktyczne
Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie
Siedziba Okręgowej Izby Lekarskiej w Rzeszowie
ul. Jana Dekerta 2, 35-030 Rzeszów
http://www.oil.rzeszow.pl/
Wskazówki dotyczące dojazdu
Obiekt znajduje się w samym centrum miasta Rzeszowa. Najbliższy wygodny parking zlokalizowany jest przy hali na Podpromiu w Rzeszowie (ul. Podpromie 10).
GPS 50°02′ 03.1″N, 22°00′ 07.5″E
Dostępność obiektu
Zwiedzanie ogrodów możliwe w godzinach pracy instytucji.
Opis
Z rozległych niegdyś, imponujących ogrodów rzeszowskich zachowały się do dziś niewielkie fragmenty i pojedyncze drzewa rozrzucone na prywatnych posesjach oraz niewielkie pozostałości założenia w otoczeniu pałacu letniego. Pewne wyobrażenie co do skali założenia możemy wyrobić sobie na podstawie śladów stawu zachowanych obok letniej rezydencji i grobli oddzielającej go od fosy zamkowej, na której w późniejszym okresie założono imponującą aleję lipową.
Rezydencja letnia Lubomirskich – pałac letni w Rzeszowie – jest dziełem Tylmana z Gameren, architekta z Niderlandów, pozostającego w służbie tego wielkiego magnackiego rodu. Usytuowany na północny wschód od rzeszowskiego zamku, wzniesiony pod koniec XVII wieku w stylu późnego baroku, służył wypoczynkowi i rozrywkom dworu Lubomirskich. Ich terenem były imponujących rozmiarów ogrody osiowe w stylu francuskim, założone obok rzeszowskiego zamku, w których wzorem Wersalu toczyło się życie towarzyskie dworu. Z racji tej funkcji pałac pozbawiony jest wszelkich cech obronnych, a lekka i niezwykle wdzięczna architektura wyśmienicie komponowała się w otoczeniu ogrodowym. Usytuowanie pośród ogrodu, ze wznoszącą się nieopodal oranżerią i altaną w stylu chińskim oraz sąsiedztwo zwierzyńca, czyniły z niego typowy maison de plaisance, tj. dom dla przyjemności. W jego wnętrzu, w wysokim dwukondygnacyjnym pomieszczeniu urządzono salę teatralną ze sceną, na której wystawiano przedstawienia dla gości.
W połowie XVIII wieku z polecenia Hieronima Augusta Lubomirskiego budowla została rozbudowana przez innego nadwornego architekta Lubomirskich, Karola Henryka Wiedemanna. Pałacyk uzyskał modną bryłę na planie litery „H” nakrytą efektownym dachem mansardowym i wyrafinowany wystrój elewacji o cechach saskiego rokoka. Urozmaicone i pełne ekspresji fasady ozdobione są centralnie usytuowanymi ryzalitami, w elewacji frontowej i ogrodowej flankowane także ryzalitami bocznymi. Znamiennym elementem dekoracji architektonicznej pałacu są tzw. biusty, czyli wzorowane na antycznych popiersia portretowe członków rodu Lubomirskich, umieszczone na wysokości piętra w płytkich niszach otoczonych bogatymi kartuszami.
Wygląd rezydencji z czasów działalności Wiedemanna został utrwalony na planie miasta Rzeszowa i zamku Lubomirskich z 1762 roku jego autorstwa. Ten niezwykły dokument ikonograficzny odzwierciedla szczegółowo rozplanowanie ogrodów, dając nam wyobrażenie o imponującej skali założenia i rozmachu, z jakim Lubomirscy je zrealizowali. Dzięki niemu ogrody Lubomirskich w Rzeszowie należą do najlepiej udokumentowanych i dają nam wyobrażenie o innych nieistniejących już barokowych założeniach ogrodowych na terenie Polski. W kompozycji ogrodu występowało wiele elementów charakterystycznych dla kompozycji barokowych, w tym kwatery, boskiety i gabinety ogrodowe, baseny i kanały wodne. Wzbogacały ją rzeźby ogrodowe, które po części zachowały się do naszych czasów ustawione wtórnie na filarach ogrodzenia pałacu, a obecnie przy jego elewacjach. W zachowanym do dziś obniżeniu terenu na południe od pałacu znajdował się staw ze zwierzyńcem na wyspie. Z czasem rozwijająca się dynamicznie zabudowa miejska i jego układ komunikacyjny wchłonęły całe założenie. Z rozległych niegdyś ogrodów do dziś pozostały niewielkie fragmenty i pojedyncze drzewa rozrzucone na prywatnych posesjach. Najlepiej zachowanym fragmentem ogrodu, chociaż znacznie późniejszym, jest aleja lipowa prowadząca do pałacu, założona na dawnej grobli paradnej pomiędzy fosą zamkową a stawem z wyspą, oraz niewielkie pozostałości założenia w otoczeniu pałacu letniego.
Ostatnim właścicielem pałacu z rodu Lubomirskich był Franciszek Grzegorz, który sprzedawszy Rzeszów Austriakom, przeniósł siedzibę rodową do Rozwadowa. Letnią rezydencję nabyła rodzina Kostheimów, później zaś pałac przeszedł w ręce Nieciów. Na początku XX wieku zniszczył go pożar. W 1904 roku podczas odbudowy wnętrze pałacu zyskało nowe podziały z odrębnymi lokalami pod wynajem. W mieszkaniu na piętrze zajmowanym przez rodzinę Grotowskich w roku 1933 przyszedł na świat Jerzy Grotowski, wybitny reformator teatru. Na przełomie 1936 i 1937 roku w budynku powstało dowództwo 10. Brygady Kawalerii z pułkownikiem Stanisławem Maczkiem. Po II wojnie światowej pałac odebrano właścicielom. Użytkowały go różne instytucje publiczne. W latach 80. XX wieku przeszedł gruntowny remont i konserwację. Od 2013 r., po uregulowaniu spraw własnościowych, pałac ma nowego właściciela.
