Informacje praktyczne
Arboretum Bolestraszyce
Bolestraszyce 130
37-722 Wyszatyce
arboretum@poczta.onet.pl
+48 16 671 64 25
www.bolestraszyce.com
www.facebook.com/ArboretumBolestraszyce
Wskazówki dotyczące dojazdu
Arboretum leży 8,5 km na płn. wsch. od Przemyśla. Dojazd od Rzeszowa autostradą E40 i drogą krajową nr 77. W Żurawicy zjazd z drogi głównej (dojazd jest oznakowany).
GPS: 49°49’02.7″N 22°51’24.7″E
Dostępność obiektu
Obiekt udostępniony do zwiedzania.
Godziny otwarcia
Od maja do końca października:
- w dni robocze w godz. 9.00–18.00
- w dni świąteczne w godz. 10.00–18.00
Od listopada do końca kwietnia:
- tylko w dni robocze w godz. 8.00–14.00
Cena zwiedzania
- Bilet normalny – 10 zł
- Bilet ulgowy – 5 zł
- Oprowadzanie (przewodnik) – 50 zł
Opis
Istotą tego ogrodu jest wielkie bogactwo gatunków i form roślinnych, tak zachowanych w historycznej kompozycji, jak i nasadzeń współczesnych. Tę różnorodność świata roślinnego znakomicie uzupełnia i eksponuje zróżnicowane ukształtowanie terenu w naturalnych formach krajobrazowych i pozostałościach zniwelowanych fortyfikacji ziemnych, czyniąc ogród bolestraszycki jednym z najatrakcyjniejszych założeń krajobrazowych w regionie.
Podprzemyskie Bolestraszyce słyną dziś z imponującego i pięknie utrzymanego arboretum, które miłośnikom ogrodów o każdej porze roku dostarcza wielu niezapomnianych wrażeń estetycznych. Jego fundamentem jest założenie dworskie, którego metryka sięga czasów średniowiecza. Już w XV wieku Bolestraszyce były własnością rycerską. Od połowy stulecia aż do 1652 r. należały do rodziny Świętopełków, którzy przyjęli nazwisko Bolestraszyckich. Przypuszczalnie już protoplasta rodu Bolestraszyckich, Stefan Świętopełk, w połowie XV wieku wybudował na wzgórzu drewniane fortalicium obwarowane wałami ziemnymi i fosą. Na przełomie XVI i XVII wieku zastąpił je murowany dwór obronny z fosą, który zamiennie nazywano też zamkiem. W roku 1652 Bolestraszyce przeszły w posiadanie rodziny Drohojowskich, władającej nimi aż do początku XIX wieku. W XVIII stuleciu Drohojowscy wybudowali parterową murowaną oficynę. W pierwszej połowie XIX wieku, po częściowym rozebraniu zamku, oficyna przejęła funkcję dworu. Przed rokiem 1850 nadbudowano piętro i przykryto ją gontowym dachem łamanym w typie polskim. Mimo tej rozbudowy dwór prezentował się nader skromnie. Po 1910 r. ostatni właściciel Mieczysław Zajączkowski przeniósł front budynku na krótszą elewację boczną. Dobudował do niej drewniany sześciokolumnowy portyk w wielkim porządku zwieńczony tympanonem ze ściankami attykowymi i trójkątnym szczytem przeprutym półkolistym oknem. W cieniu portyku, na wysokości piętra, umieszczono taras na szerokość całej elewacji. W drugiej połowie XX wieku portyk drewniany zastąpiono podobnym murowanym.
W XIX wieku Bolestraszyce kilkakrotnie zmieniały właścicieli. Należeli do nich Morscy, Ostrowscy, Michałowscy i Łempiccy. W 1910 r. majątek kupiła wspomniana już rodzina Zajączkowskich, która mieszkała w dworze do 1944 r. Okresem rozkwitu majątku były lata 1840–1855, kiedy administrował nim Piotr Michałowski, najznakomitszy polski malarz doby romantyzmu. Artysta był postacią nietuzinkową, wszechstronnie utalentowany, o rozległych zainteresowaniach, niezwykle pracowity i doskonale zorganizowany. Odnosił sukcesy na wielu polach swojej działalności. Jako dwudziestoparolatek przez kilka lat pracował w Ministerstwie Skarbu Królestwa Kongresowego w Warszawie. W czasie powstania listopadowego stał na czele kuźnic rządowych zajmujących się produkcją broni. Przez kilka lat przebywał w Paryżu, gdzie całkowicie oddał się studiowaniu malarstwa. Po powrocie do kraju energicznie zajął się gospodarowaniem w swoich majątkach. Zarządzał też majątkiem teścia, a jednocześnie szwagra, Antoniego Ostrowskiego, przebywającego na emigracji we Francji. W Bolestraszycach Michałowski zmodernizował majątek, sprowadził wiele maszyn, wprowadził hodowlę wołów i koni. Utrzymywał kontakty towarzyskie z niewielkim gronem sąsiadów i przyjaciół. Częstym gościem u dawnego współpracownika z Ministerstwa Skarbu był książę Leon Sapieha z Krasiczyna. Książę wielokrotnie pozował Michałowskiemu do portretów konnych. Do grona przyjaciół należał malarz amator, batalista, wielbiciel i naśladowca talentu Michałowskiego, Maksymilian Oborski, zarządca Sieniawy, a później właściciel niewielkiego folwarku w Husowie koło Łańcuta. Odwiedzał go też nestor rodu Kossaków, Juliusz, przy okazji częstych pobytów w pobliskiej Medyce Pawlikowskich. Mimo wytężonej pracy Piotr Michałowski nie zaniedbywał malarstwa, któremu poświęcał każdą wolną chwilę. Świadczy o tym nie tylko „szkicownik bolestraszycki”, ale przede wszystkim szkice i rysunki wykonywane przy okazji zajęć gospodarskich na kartach gospodarczych ksiąg rachunkowych i osobistych notatek. W okresie pobytu w Bolestraszycach powstało wiele obrazów Piotra Michałowskiego, takich jak portrety rodziny i przyjaciół, sceny rodzajowe i typy ludzkie, wśród których do historii malarstwa polskiego przeszedł Rusin Seńko oraz konie, ulubiony temat jego malarstwa. Po śmierci Piotra Michałowskiego majątek pozostał w rękach rodziny, żony Julii, syna Stanisława i córki Marii Adamowej Łempickiej. Pod koniec XIX wieku Michałowscy urządzili w komnacie dawnego zamku kaplicę rzymskokatolicką nazywaną też kościółkiem.
Ogród w Bolestraszycach założono w XVIII wieku w otoczeniu oficyny i pozostałości zamku, częściowo na zniwelowanych fortyfikacjach ziemnych. Usytuowany na dwóch tarasach: dolnym w dolinie Sanu i górnym na wzniesieniu ponad nią. Pierwotna kompozycja ogrodu miała charakter geometryczny i jej ślady pozostały w postaci nasadzeń rzędowych lip i leszczyny, tworzących aleje. W XIX wieku przekomponowany w ogród krajobrazowy, w którym wykorzystano naturalne walory widokowe, jakich dostarczyła bogata rzeźba terenu. Rozplanowanie ogrodu wzbogacił parter wodny składający się z dwóch stawów – mniejszego i większego, założonych poniżej skarpy, oraz sady owocowe powiązane kompozycyjnie z ogrodem. Krawędzią skarpy prowadzi główna promenada z szeroką perspektywą na dolinę Sanu. Starodrzew charakteryzowały skupiska gatunków pochodzenia krajowego, a wśród nich lipy drobnolistne, topole białe, olsze szare, jesiony, osiki, robinie akacjowe, wiązy, klony polne i klony jawory, brzozy, świerki i leszczyny. Do pierwszej ćwierci XX wieku na terenie ogrodu rosły okazałe cisy, które nie przetrwały do naszych czasów. W drugiej połowie XX wieku, w związku z przejęciem dawnego zespołu dworskiego przez arboretum, na terenie ogrodu zaszły duże zmiany w składzie gatunkowym drzewostanu, przy zachowaniu dotychczasowego układu przestrzennego. Obecnie ogrody arboretum ponad trzydziestokrotnie powiększyły obszar historycznego ogrodu dworskiego w Bolestraszycach. Na jego terenie rośnie blisko cztery tysiące gatunków, form i ras roślin, czym dorównuje innym ogrodom botanicznym.
Ciekawostki
Bolestraszyce – Piotr Michałowski
- Pewnym paradoksem historii jest to, że malarstwo Piotra Michałowskiego (1800–1855) za jego życia pozostawało niemal nieznane. Odkryto je dopiero cztery dekady po śmierci artysty, podczas Wystawy Krajowej we Lwowie w 1894 r. Przez współczesnych sobie ceniony był za swoją pracę urzędniczą oraz doskonałe zarządzanie majątkami ziemskimi. Dziś znany jest jako jeden z największych malarzy polskich, mało zaś kto pamięta o sukcesach gospodarskich artysty. Szczególnie uwidoczniły się one w Bolestraszycach, gdzie zaniedbana ziemia, dająca niewielkie plony, pod jego zarządem zaczęła przynosić obfite żniwo. Znakomite wyniki osiągał też w hodowli zwierząt. Z Belgii i Anglii Michałowski sprowadzał rasowe buhaje i jałówki, krzyżował i uszlachetniał ich rasę. Hodował konie, które ukochał nie tylko w malarstwie. Wypasały się wraz z bydłem na bujnych bolestraszyckich łąkach. Miał do nich świetne oko dostrzegające najdrobniejsze niedoskonałości anatomii. W jego hodowli nie brakowało szlachetnych, rasowych koni pełnej krwi angielskiej i czystej krwi arabskiej. Całe bolestraszyckie gospodarstwo było znakomicie zorganizowane, funkcjonowało według planu opracowanego w najdrobniejszych szczegółach – określono w nim harmonogram porządków domowych, np. terminy i sposób mycia okien, szorowania podłóg, czyszczenia pieców z sadzy, harmonogram poszczególnych zakupów itp. Gospodarz regularnie kontrolował stan zwierząt oraz robił przeglądy maszyn rolniczych. Z podróży po Europie przywoził nowinki naukowe i techniczne, zwłaszcza dotyczące gospodarki rolnej: stosował płodozmiany, nawozy, drenował zbyt wilgotne grunty. Sprowadzał też nowoczesne pługi i żniwiarki.
- Wykraczając poza swoją epokę, Piotr Michałowski dostrzegał anachronizm pańszczyzny. Utrzymywał dobre stosunki z okolicznymi chłopami i traktował ich z dużym szacunkiem. Liczył się z doświadczeniem i zdrowym rozsądkiem włościan, udzielał im rad i sam ich zasięgał, okazywał pomoc i życzliwość. Dzielił się nowinkami z zakresu rolnictwa, w potrzebie wspomagał dworskim ziarnem. Wiejskie dzieci na swój koszt kształcił i organizował im w bolestraszyckim parku zabawy. Jak pisał zaprzyjaźniony z artystą ksiądz Aleksander Jełowicki: „spólnie pracowali, spólnie się modlili, spólnie pocieszali, spólnie się bawili”.
- Nazwa arboretum pochodzi od łacińskiego słowa arbor – drzewo. Jest to obszar, na którym uprawia się drzewa i krzewy dla celów dydaktycznych, naukowych i hodowlanych. W Bolestraszycach zgromadzono kilka tysięcy gatunków i odmian roślin z całego świata m.in. wrzosowatych, dzikich jadalnych, barwierskich, biblijnych oraz narodową kolekcję irysów z grupy Laevigatae. Szczególną troską otacza się gatunki wpisane na krajową czerwoną listę roślin rzadkich, zagrożonych i ginących oraz historyczną kolekcję gatunków i odmian drzew owocowych, zwłaszcza jabłoni, derenia jadalnego i gruszy. Ogród posiada także jedną z większych w Polsce kolekcję roślin wodnych i bagiennych (lilie wodne, irysy). W ogrodzie zgromadzono licznie: cisy, kłokoczkę południową, magnolie, metasekwoję chińską, cypryśnika błotnego, miłorzęby, różaneczniki i inne gatunki. W ogrodzie rosną także dwa pomnikowe derenie jadalne z końca XIX w.; ponadstuletni okaz wielopniowy o obw. 270 cm oraz jednopniowy o obw. 220 cm. W ogrodzie rośnie łącznie dziesięć pomników przyrody
- Na terenie arboretum znajduje się kaplica, o której najstarsze wzmianki pochodzą z 1744 r. W kaplicy tej zachowały się fragmenty malarstwa renesansowego z przełomu XVI/XVII w. i karabinowe otwory strzelnicze pochodzące z połowy XIX w. świadczące m.in. o adaptacji kaplicy na obiekt obronny w okresie wojny krymskiej. Jest to jeden z najstarszych zachowanych obiektów obronnych Twierdzy Przemyśl. Zachowana jest także pochodząca z początku XX w. zabytkowa modrzewiowa wieża i podziemne korytarze.
- Arboretum Bolestraszyce zostało założone przez prof. Jerzego Pióreckiego w 1975 r. w zarysie dawnego historycznego założenia dworsko-ogrodowego. Obecnie obejmuje: historyczne założenie z parkiem, dworem i kaplicą oraz XIX-wiecznym fortem Twierdzy Przemyśl (fort XIII b). Ogród zajmuje powierzchnię 310,98 ha. To jedyna tego typu placówka w woj. podkarpackim.
- W arboretum działa Uniwersalny Ogród Sensualny, który przystosowany jest do zwiedzania przez osoby niepełno-sprawne.
- W pobliżu ogrodu znajdują się trzy forty Twierdzy Przemyśl. Z XIX w. pochodzi jeden z dwóch największych betonowych fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy – fort XIII „San Rideau” (nienależący do arboretum) oraz dwa forty pomocnicze XIII a i XIII b „Bolestraszyce”. Fort XIII b od 1996 r. należy do Arboretum. Na forcie tym odtworzono bryłę dawnych koszar i schronu w formie pergoli z kolekcjami pnączy.
- W ogrodzie żyją różne zwierzęta, z rzadszych gatunków m.in.: żółwie błotne, traszki, kumaki, rzekotka drzewna, dzięcioł białoszyi, turkawka, zniczek, a z owadów rzadki gatunek – ciołek matowy. Inne zwierzęta utrzymywane w arboretum w celach edukacyjnych to: koniki polskie, owce czarnogłówki i ptaki ozdobne, takie jak pawie i bażanty.
- Odziałem terenowym arboretum jest filia w Cisowej położona na Pogórzu Przemyskim, gdzie prowadzone są prace nad zachowaniem gatunków rzadkich, zagrożonych, ginących i chronionych w warunkach in situ (czyli w miejscu ich naturalnego występowania). W Cisowej udostępniona jest turystom dydaktyczna ścieżka przyrodnicza Dolina Cisowej. Cisowa leży przy drodze nr 28 między Krasiczynem a Birczą na trasie do Sanoka.
Galeria zdjęć
Audiobook