INFORMACJE PRAKTYCZNE
Zespół Pałacowo-Parkowy Uniwersytetu Rzeszowskiego w Weryni
Werynia 502
36-100 Kolbuszowa
+48 17 872 32 53
www.ur.edu.pl/wydzialy/zamiejscowy-instytut-biotechnologii
Wskazówki dotyczące dojazdu
Z Rzeszowa drogą krajową nr 9 do Kolbuszowej (ok. 30 km), następnie w prawo drogą wojewódzką nr 875 na Leżajsk, po 2,5 km dojeżdżamy do obiektu w Weryni leżącego po lewej stronie drogi dojazdowej. GPS 50°15’23.0″N 21°48’30.0″E
Dostępność obiektu
Obiekt dostępny dla zwiedzających po wcześniejszym uzgodnieniu.
Cena zwiedzania
Park i pałac udostępniane są bezpłatnie
Opis
Ogród naturalistyczny w Weryni ma charakter parku leśnego, z zachowanymi resztkami dąbrowy, partiami leśnymi z przewagą buka i borów sosnowych. Nigdy nie miał cech kompozycji ozdobnej. Walory widokowe zawdzięcza rozległym stawom w części rekreacyjnej i gospodarczej.
Nietuzinkowy i pełen uroku pałac Tyszkiewiczów w Weryni jest dziełem wyjątkowym z wielu względów. Posiada znakomitą lokalizację wśród lasów należących do dawnej Puszczy Sandomierskiej, nad dużymi stawami i licznymi rozlewiskami. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu Płaskowyżu Kolbuszowskiego, z doskonałym miejscem ekspozycji, przyciąga wzrok niezwykłej urody secesyjną architekturą. Tym, co go wyróżnia i czyni niezwykłym, jest wysokiej klasy architektura i secesyjna stylistyka budowli charakterystyczna dla willi i kamienic miejskich początku XX wieku, niezbyt często stosowana przy wznoszeniu budowli dworskich i pałacowych. Te preferencje wynikały z konserwatyzmu i przywiązania do tradycji szlacheckiej polskiej arystokracji i ziemiaństwa. Odzwierciedliło się to dużą popularnością aż do okresu międzywojennego modelu klasycystycznego dworu oraz budowli pałacowej zdobnej w neohistoryczny detal.
Werynia, wieś o starym rodowodzie, lokację zawdzięcza Tarnowskim herbu Leliwa. Przez stulecia należała do klucza nazwanego państwem kolbuszowskim, który z czasem przeszedł w ręce rodzin Mieleckich i Sanguszków. W 1616 roku dobra nabyli Lubomirscy, przyłączając je do swojego olbrzymiego latyfundium. Na początku lat 80. XVIII wieku właścicielem majątku został Kazimierz Jakubowski, a następnie Kajetan Rey. W 1825 roku, w drodze małżeństwa Jerzego Tyszkiewicza z Kolbuszowej z Felicją Rey, Werynia stała się własnością rodziny władającej nią do 1944 roku. Zapewne wtedy w sąsiedztwie folwarku i majdanu gospodarczego wzniesiono drewniany klasycystyczny dwór i oficynę – nową siedzibę dziedziców. Pod koniec XIX wieku założono w jego otoczeniu rozległy ogród krajobrazowy, w którym wykorzystano naturalne ukształtowanie terenu, pierwotny, naturalnego pochodzenia drzewostan i rozległy parter wodny. W roku 1900 Janusz Tyszkiewicz zlecił opracowanie projektu i budowę nowego pałacu wziętemu krakowskiemu architektowi i konserwatorowi zabytków Tadeuszowi Stryjeńskiemu i współpracującemu z nim Franciszkowi Mączyńskiemu. W latach 1900–1905 pod ich nadzorem powstał secesyjny, murowany, piętrowy pałac. Budowlę wkomponowano pomiędzy istniejący drzewostan i wzniesiono obok starego dworu, który po jej ukończeniu rozebrano. Nietypowym rozwiązaniem jest zwrócenie pałacu elewacją ogrodową w stronę głównego wjazdu do rezydencji. Nadano jej reprezentacyjny wygląd z bogatą dekoracją architektoniczną i herbami rodowymi właścicieli. Przeciwległa elewacja, w której mieści się główne wejście do pałacu, otrzymała skromniejszy wygląd. Z braku miejsca w założeniu ogrodowym nie urządzono przy niej podjazdu honorowego. We wszystkich elewacjach rozmieszczone zostały ryzality. Dwa z nich – w elewacji tylnej i bocznej – mieszczą klatki schodowe. Elewacja ogrodowa jako jedyna została zakomponowana symetrycznie. Na osi środkowej, pomiędzy skrajnymi płaskimi ryzalitami, znajduje się ryzalit trójboczny poprzedzony tarasem z dwoma ciągami schodów. Nad drzwiami wejściowymi znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca białego orła w promienistej glorii, spoczywającego na dwóch tarczach herbowych z godłem Leliwa. Płaskorzeźba zajmuje całą wysokość pierwszego piętra. Dekorację architektoniczną budowli cechuje lekkość i wykwintny detal. Bryłę pałacu urozmaicają ostrosłupowe i naczółkowe dachy ryzalitów łączące się z dachem korpusu głównego. Budynek w niezmienionym kształcie dotrwał do II wojny światowej. W 1943 roku został spalony przez partyzantkę komunistyczną, a w 1944 r. znacjonalizowany i przeznaczony na cele oświatowe. Od początku nowego stulecia rezydencja znajduje się pod opieką Uniwersytetu Rzeszowskiego, który w latach 2003–2006 przeprowadził pieczołowitą rewitalizację pałacu.
Otaczający siedzibę Tyszkiewiczów rozległy ogród opada łagodnie w kierunku stawu leżącego od zachodu założenia. Dalej na północ ciągną się kolejne wielkie stawy gospodarcze przedzielone wysokimi groblami. Ku nim i linii lasu na przeciwległych brzegach skierowane są główne osie widokowe od strony pałacu i z promenady biegnącej przez ogród. Od wschodu do dziś zachowała się zabudowa folwarczna, majdany gospodarcze i teren dawnych upraw użytkowych – warzywników i sadu. Ogród naturalistyczny o charakterze parku leśnego, z zachowanymi resztkami dąbrowy, partiami leśnymi z przewagą buka i borów sosnowych, nigdy nie miał cech kompozycji ozdobnej. Nieliczne nasadzenia przy pałacu mają swobodne, przypadkowe rozmieszczenie. W składzie gatunkowym dominują drzewa pochodzenia krajowego. Z drzew obcego pochodzenia występują gatunki północnoamerykańskie: platan klonolistny, sosny wejmutki, dęby czerwone, cyprysiki groszkowe, korkowiec amurski, czeremcha późna i żywotnik wschodni. Nasadzenia ich datuje się na drugą połowę XIX wieku. Na terenie założenia występuje kilkadziesiąt drzew uznanych za pomniki przyrody. Za stawami, przy drodze prowadzącej do Kolbuszowej zachowała się neogotycka kaplica dworska wybudowana w 1873 r. W okresie powojennym w kompozycji ogrodu zmianie uległ układ dróg dojazdowych, a nowe nasadzenia rzędowe spowodowały zatarcie osi widokowych.
Ciekawostki
- Biała Dama z Weryni. W grudniu 1811 r. Wincenty Tyszkiewicz z dubeltówką przywiezioną aż z Wiednia – prezentem od matki – wybrał się na polowanie na wilki, z którego wrócił po dwóch dniach. Jego matka Franciszka Łucja była wówczas w odwiedzinach u sąsiadów. Wracając do domu, w nocy postanowiła spłatać synowi figla. Przebrana za mężczyznę zapukała w okno syna, który przestraszony zerwał się z łóżka, pytając kim jest tajemniczy jegomość. Nie usłyszawszy odpowiedzi, zagroził strzałem z broni. Matka Wincentego mimo to nie zdradziła swej tożsamości i zaczęła wchodzić do pokoju przez otwarte okno. Wincenty, myśląc, że to napad, sięgnął po dubeltówkę i wystrzelił, trafiając matkę w samo serce. Kobieta wykrzyknęła: „Synu! Matkę zabiłeś!”, po czym jej bezwładne ciało wypadło przez okno. Od tego czasu Wincenty cierpiał na zaburzenia umysłowe.
- Duch psotnej damy po dziś dzień nawiedza Werynię. Według legendy potomkowie Wincentego Tyszkiewicza, którym ukazuje się hrabina Franciszka, nieoczekiwanie umierają.
- Stanisław Olszówka (wikipedia)
- W instytucie prowadzone są unikatowe w skali światowej badania nad dziko-świniami.
- W parku rośnie wiele dorodnych pomnikowych drzew – świadków historii ludzi i tych ziem.
- Duża liczba drzew i krzewów oraz sąsiedztwo wody zapewniają właściwe miejsca ptakom śpiewającym np. trzciniakowi zwyczajnemu – gatunkowi chronionemu.
- Poddasze nie jest wykorzystane, prowadzą do niego oryginalne schody z piaskowca.
- Za czasów Zdzisława Tyszkiewicza prowadzono prace przy upiększaniu parku, został on poszerzony i w 1873 r. wystawiono ładną neogotycką kaplicę.
- Podobno pałac był połączony podziemnym przejściem ze spichlerzem i dawnym dworem w Kolbuszowej. Zapewne dzięki nim rodzina Tyszkiewiczów uniknęła zesłania i śmierci w sowieckich obozach na wschodzie.
Galeria zdjęć
Audiobook