Informacje praktyczne
Pałac Biesa w Olszanicy
38-722 Olszanica 222
odk_olszanica@sw.gov.pl
+48 13 461 74 60
https://sw.gov.pl/okreg/odkswolszanica
Wskazówki dotyczące dojazdu
Olszanica znajduje się przy drodze krajowej nr 84, jadąc w kierunku Ustrzyk Dolnych, 10 km na wschód od Leska. GPS 49°28’33.8″N 22°26’57.0″E
Dostępność obiektu
Obiekt i park są obecnie niedostępne dla zwiedzających. Pałac jest obecnie ośrodkiem Doszkalania Kadr Służby Więziennej.
Opis
Jedna z najbardziej malowniczych siedzib ziemiańskich w regionie, otoczona naturalistycznym parkiem leśnym i rozległym parterem wodnym. Drzewa w kompozycji ogrodu pochodzą ze zbiorowisk naturalnych, głównie zachowanej w kilku fragmentach starej dąbrowy. Wśród nich kilkadziesiąt okazów uznano za pomniki przyrody.
Pałac Juścińskich w Olszanicy jest jedną z najbardziej malowniczych siedzib ziemiańskich na Podkarpaciu. Niezależnie od pory roku oferuje bogactwo wrażeń estetycznych, które zawdzięczamy architekturze pałacu utrzymanej w nurcie romantyzmu oraz niezwykle urozmaiconemu otoczeniu ogrodowemu z bogatą rzeźbą terenu i rozległymi parterami wodnymi. Obecny kształt rezydencji powstał w wyniku przebudowy przeprowadzonej w 1905 roku przez ostatnich właścicieli Olszanicy – rodzinę Juścińskich herbu Ślepowron. Siedziba dziedziców Olszanicy ma znacznie dłuższą historię, jeszcze nie w pełni rozpoznaną. W XV wieku wieś należała do potężnego rodu Kmitów, panów na Wiśniczu, piszących się też „dziedzicami dóbr zamku Sobienia i Olszanicy”. Wyróżnienie spośród innych rozległych dóbr świadczy o jej szczególnej pozycji – istnieniu dużego ośrodka gospodarczego, a zapewne także dworu. Pierwsze wzmianki archiwalne mówiące o folwarku w tej miejscowości pochodzą z 1580 roku. Na przestrzeni wieków zmieniali się właściciele dóbr. Ich nazwiska nie są znane, tak jak powierzchnia i zabudowa folwarku. W XVII wieku na miejscu wcześniejszego dworu wzniesiono nową siedzibę otoczoną fortyfikacjami ziemnymi typu bastionowego z pełnowodną fosą ograniczoną wysokim wałem i groblą, za którą leżały stawy. Dopiero austriackie źródła kartograficzne z połowy XIX wieku informują o wyglądzie tutejszego założenia dworskiego należącego wówczas do Bronisława Stadnickiego. Na wyspie otoczonej fosą wznosił się główny budynek dworu i oficyna. Pozostały teren zajmował ogród i drogi dojazdowe. Na północny zachód od zewnętrznego wału fosy, pomiędzy gościńcem a stawem północnym, rozciągała się druga część ogrodu, za którym znajduje się kościół usytuowany na osi dworu. Łączy je droga, przy której w pierwszej połowie XX wieku wysadzono drzewa iglaste – jedyny fragment ogrodu z drzewostanem komponowanym. Pozostałe drzewa w kompozycji ogrodu pochodzą ze zbiorowisk naturalnych, głównie dąbrowy, której fragmenty zachowały się nad brzegiem potoku, na wałach i groblach oraz nad brzegiem stawu położonego na północ od fosy. W składzie gatunkowym występują drzewa pochodzenia krajowego, głównie liściaste. Wśród nich znajdują się okazy uznane za pomniki przyrody: po kilkanaście jesionów wyniosłych i lip drobno- i szerokolistnych oraz ponad trzydzieści dębów szypułkowych.
Pod koniec XIX wieku kolejnym właścicielem dóbr był Józef Jordan herbu Trąby, marszałek powiatu leskiego. Jego dziełem była budowa nowej siedziby na miejscu wcześniejszego dworu. Kształt budowli nie jest znany, ponieważ już w 1905 roku została przebudowana przez Antoniego Juścińskiego. Nowy właściciel był mężem Stefanii z domu Jordan, a Olszanica była jej wianem. Przebudowa i rozbudowa dworu zmieniła go w budowlę pałacową o nieregularnej, asymetrycznej bryle. Korpus budynku jest po części parterowy, a po części piętrowy, z wieżą o wysokości trzech i pół kondygnacji, przykrytej wysokim ostrosłupowym hełmem z czterema wieżyczkami narożnymi. Pałac przykryty jest dachem mansardowym oraz wielopołaciowymi, rozbudowanymi dachami, które urozmaicają bryłę budowli. Eklektyczne elewacje zakomponowane są asymetrycznie, z różnorodnym detalem architektonicznym o motywach neogotyckich, skupionych zwłaszcza w dekoracji wieży oraz orientalnych w obramieniach okien. Wnętrza pałacu otwierają się na otoczenie ogrodowe poprzez liczne balkony i tarasy rozmieszczone ze wszystkich stron budowli. Zróżnicowanie bryły i dekoracji sprawia, że każda z elewacji ma inną kompozycję, co nadaje jej niepowtarzalny, romantyczny charakter. Tę cechę podkreśla otoczenie ogrodowe, w którym uwagę zwraca kopiec widokowy, zapewne pozostałość bastionu ziemnego.
Niedługo po przebudowie, podczas I wojny światowej, pałac uległ poważnym zniszczeniom, ale w okresie międzywojennym został odbudowany. Ostatnim właścicielem dóbr był syn Antoniego, Felicjan Bogdan Juściński. We wrześniu 1939 r. zabudowania majątku zostały zajęte przez wojska radzieckie, które stacjonowały do czerwca 1941 roku. Po nacjonalizacji użytkowany był przez zmieniające się instytucje. Od 1985 roku służy celom wypoczynkowym, dzięki czemu obiekt jest zadbany i poddawany systematycznym remontom.
CIEKAWOSTKI
- Z dworem w Olszanicy związana jest opowieść o siedemnastoletniej Mariannie Mniszchównie, która w połowie XVII w. zakochała się w dowódcy milicji nadwornej swojego ojca. Gdy okazało się, że jest w ciąży, jej kochanek uciekł przed gniewem rodziców Marianny do Kozaków. Zrozpaczona matka postanowiła odesłać córkę w jakieś odosobnione miejsce do czasu porodu, a potem oddać komuś dziecko na wychowanie. Wybrano Olszanicę, gdzie raczej rzadko bywano, a Marianna nie była tam znana, mogła więc uchodzić za krewną zarządcy majątku. Marianna spędzała czas we dworze w samotności. Popadała w coraz większą depresję, ludzie widywali ją spacerującą po parku w niebieskiej sukni i nikt nie wiedział kim jest. Rankiem pewnego dnia odnaleziono jej ciało – popełniła samobójstwo. Podobno mieszkańcy wioski jeszcze długo widzieli jej postać w niebieskiej sukni przechadzającą się po parku w księżycowe noce z bukietem róż w dłoni. Pojawianie się ducha ustało dopiero po przebudowie dworu w obecny pałacyk, co tłumaczy się tym, iż jej dusza znalazła wreszcie miejsce w niebie.
- Najokazalszy dąb szypułkowy (obwód 610 cm) rośnie na wałach otaczających stawy górne.
Galeria zdjęć
Audiobooki