Informacje praktyczne
Stary Pałac
al. Torosiewicza 2
38-440 Iwonicz-Zdrój
iwonicz@uisa.pl
+48 13 430 85 50
www.uzdrowisko-iwonicz.com.pl
Wskazówki dotyczące dojazdu
Z Rzeszowa jedziemy do Miejsca Piastowego (droga krajowa nr 19), w którym skręcamy w lewo na Rymanów (droga krajowa nr 28), następnie w prawo, do celu docieramy przez Iwonicz. GPS 49°33’41.4″N 21°47’21.3″E
Dostępność obiektu
Obiekt dostępny od poniedziałku do piątku w godz. 7.00–15.00
Godziny otwarcia
7.00–15.00
Opis
Naturalistyczny park zdrojowy zakomponowany zgodnie z układem i ukształtowaniem doliny oraz połączony za pomocą osi bocznych z naturalnymi skupiskami leśnymi na jej zboczach.
Drugą siedzibą Załuskich w dobrach iwonickich było uzdrowisko położone kilka kilometrów na południe od starego dworu. Przez prawie pół wieku było miejscem letniego pobytu rodziny doglądającej placu budowy, dbającej o kuracjuszy, organizującej im życie towarzyskie i rozrywki. Budowę zakładu kąpielowego oraz infrastruktury uzdrowiska Karol i Amelia Załuscy rozpoczęli niezwłocznie po osiedleniu się w Iwoniczu, jeszcze w 1837 r. Karol Załuski okazał się dobrym i zapobiegliwym gospodarzem. Wykazał determinację, zdolności organizacyjne, dużą pomysłowość i niespożytą energię przy wznoszeniu kolejnych budynków i reklamie uzdrowiska. Jednak prawdziwą jego twórczynią, pierwszą urbanistką i architektem krajobrazu w Iwoniczu-Zdroju była Amelia Załuska z Ogińskich, córka włoskiej śpiewaczki Marii Neri i księcia Michała Kleofasa Ogińskiego, senatora i polityka, który przeszedł do historii jako kompozytor pieśni, polonezów, mazurków i marszy. Ta niepospolita dama była doskonale wykształcona i obdarzona wieloma talentami, w tym wielkim zmysłem estetycznym i zdolnościami plastycznymi oraz wyjątkowymi przymiotami charakteru. Wychowywała się w Zalesiu w oszmiańskiem, gdzie jej ojciec wybudował pałac oraz założył i przez 20 lat urozmaicał ogród w stylu angielskim zaliczany do najpiękniejszych w kraju. Miał go opiewać francuski poeta Jacques Delille, autor słynnego dzieła Les Jardins. W młodości Amelia dużo podróżowała po Europie i zapewne odwiedziła modne wówczas kurorty. Wszystkie te doświadczenia znakomicie spożytkowała w projektach dla Iwonicza. Wykorzystując naturalne walory krajobrazowe, których dostarczała romantyczna dolina otoczona wzgórzami porośniętymi gęstym lasem jodłowym z tryskającymi zdrojami wód leczniczych, a otwierająca się perspektywa ukazywała na południu wyższe partie gór, na północy zaś szerokie doliny, zaprojektowała dla rodziny reprezentacyjną letnią rezydencję nazwaną pałacem letnim lub starym. Drewniany, piętrowy pałac został wybudowany już w 1838 r. Łączył funkcję reprezentacyjną i mieszkalną. Usytuowano go w centrum powstającego kompleksu budynków, na osi głównej drogi prowadzącej do uzdrowiska. Frontem zwrócony na północ, niejako witał przybywających kuracjuszy, a jednocześnie z okien pokoi i tarasu pierwszego piętra dostarczał malowniczych widoków jego mieszkańcom. Budynek nosi znamiona klasycyzmu, ma zwartą, symetryczną bryłę na planie wydłużonego prostokąta nakrytą dachem czterospadowym z facjatami. W elewacji frontowej poprzedza go czterokolumnowy portyk wsparty na filarach dolnej kondygnacji, z napisem „Stary Pałac” umieszczonym na fryzie i trójkątnym tympanonem. W tylnej elewacji na osi środkowej znajduje się loggia wsparta na filarach parteru. Skromny detal architektoniczny zdobiący elewacje stanowią profilowane listwy wokół okien i boniowane lizeny. Mimo to doskonałe proporcje, symetria i rytm nadają mu lekkości i wyszukanej elegancji.
Stary pałac był użytkowany przez Załuskich do 1871 r., kiedy to najstarszy syn i spadkobierca Amelii i Karola, Michał Załuski, wybudował nowy pałac zwany też belwederem. Budynek wzniesiono za Bazarem, na zboczu góry Winiarskiej, pałacem był tylko z nazwy. Jest to duża willa na planie odwróconej litery „U”, z parterową częścią środkową i piętrowymi ryzalitami bocznymi. Pomiędzy nimi znajduje się loggia osłonięta połacią dachu.
Wraz z budową uzdrowiska w centrum, w otoczeniu starego pałacu powstał niewielki park zaprojektowany zgodnie z naturalnym układem doliny wzdłuż osi północ-południe, z krótkimi osiami bocznymi przechodzącymi w las, którego granice trudno odróżnić. Był to celowy zabieg Amelii Załuskiej, uzyskany dzięki umiejętnemu wkomponowaniu budynków w otoczenie leśne i wykorzystaniu sadzonek pochodzenia leśnego. W najbliższym otoczeniu pałacu starodrzew ma skład bardziej urozmaicony, wzbogacony o gatunki krajowe i obcego pochodzenia. Do najstarszych należą potężne drzewa pomnikowe: buki pospolite, dęby szypułkowe i lipy szerokolistne, których zachowało się kilkanaście.
Michał Załuski, kontynuując dzieło rodziców, rozbudowywał uzdrowisko, podtrzymując nadany mu styl architektoniczny. Starał się też, tak jak jego matka, harmonijnie wkomponowywać nowe budynki, dopasowując je do istniejącej zabudowy i krajobrazu, zachowując jednoosiowy układ założenia zbudowany wokół głównej drogi i kaskadowego koryta potoku Bełkotka otoczonego kamienną cembrowiną.
Po wybudowaniu nowego dworu iwonickiego w 1883 r. Załuscy nie mieszkali już w uzdrowisku, a obydwa budynki służyły kuracjuszom. Po II wojnie światowej w Belwederze mieściło się miejscowe liceum, a w pałacu letnim administracja uzdrowiska Iwonicz-Zdrój.
CIEKAWOSTKI
- Iwonicz-Zdrój. Pierwszym stałym lekarzem w Iwoniczu-Zdroju był Józef Pol, brat Wincentego Pola. Podczas często składanych mu wizyt poeta docenił walory przyrodniczo-krajobrazowe kurortu. Powstały tu jego wiersze, m.in. utwór poświęcony Bełkotce opublikowany w 1857 r., a z końcem XIX w. umieszczony na kamiennym obelisku nad źródłem. Postument z poetyckim opisem Bełkotki został zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej. Niezwykły iwonicki zdrój opiewało też wielu innych znakomitych pisarzy i poetów.
- Obiekt położony jest w obszarze ścisłej ochrony konserwatorskiej, należy do zabytkowego zespołu przestrzenno-architektonicznego Iwonicza-Zdroju, który wpisany jest do rejestru zabytków uzdrowiska. Stary Pałac jest najstarszym budynkiem uzdrowiska, wzniesionym w 1837 roku w stylu późnoklasycystycznym wg projektu Amelii z Ogińskich-Załuskiej. Obiekt dwukondygnacyjny, utrzymany w stylu klasycystycznym z charakterystycznym czterokolumnowym portykiem w fasadzie głównej. Obecnie jest siedzibą dyrekcji i administracji uzdrowiska, stanowi ciekawy przykład transpozycji budowli murowanych w drewno.
Galeria zdjęć
Audiobooki